10 jaar lang was ik opleider van leerkrachten en docenten. Ik leerde hen over het mindfulness-trainerschap. Daar ben ik nu mee gestopt.
Er zijn veel mogelijkheden voor mindfulness in het onderwijs. Maar ik vraag me af of het een juiste kans krijgt. Als niet goed begrepen wordt wat mindfulness kan bieden, is het slechts een lapmiddel dat dieper liggende problemen verhult.
in 2009 ontwikkelde ik samen met Rob Brandsma het onderwijs programma MindfulKids. Dit was een lessenserie om kinderen op de basisschool meer te leren over stilte en hoe hun aandacht werkt. Door het doen van op mindfulnessgerichte oefeningen ontdekten kinderen dat ze meer in hun lichaam konden voelen dan ze aanvankelijk dachten. Het leerde hen over adem en ontspanning en hoe zij in een stille oefening hun gedachten en emoties kunnen observeren.
Dit mindfulnessprogramma is een lessenserie geworden die voor een leerkracht niet alleen leuk is om te geven, je hebt er in de klas ook profijt van als kinderen meer vertrouwd raken met de stilte.
Door mindfulness kunnen kinderen hun aandacht ook op andere momenten inzetten: Ze kunnen hun aandacht beter en langer richten, dat helpt bij het leren. In de les herkennen ze dat ze wegdromen of worden afgeleid. En als je zelf beter begrijpt wat je voelt kun je je ook meer inleven in wat een ander voelt.
Belangrijke waarden van het MindfulKids programma zijn: het trainen van de aandacht. Vriendelijke aandacht voor jezelf, Ontspannen bij de ademhaling. Gaandeweg ontwikkelt inzicht in emoties en eigen gedrag, daarmee draagt het programma bij aan de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen.
Meditatie als schoolvak?
Zelf spreek ik liever niet over mediteren met kinderen of jongeren in een klas. Wat we doen zijn stilteoefeningen die je helpen om bewuste aandacht te ontwikkelen. Contemplatieve oefening is nog geen meditatie.
Ik heb deze vraag heel vaak gekregen: Vind je dat mindfulness of meditatie verplicht op elke school gegeven moet worden? Nee ik vind van niet. Want waar ik me zorgen over maak, is wie dit vak dan zal geven. Om mindfulness uit te dragen, moet je het zelf voor langere tijd beoefenen. Da’s heel belangrijk en toch niet altijd het geval. Je kunt als mindfulnesstrainer ook veel verpesten als je deze subtiele boodschap op een verkeerde manier uitdraagt.
Mindful teaching
Als opleider van trainers ben ik er met name op gericht dat de basis van mindfulness als vaardigheid niet alleen wordt beoefend maar ook goed wordt begrepen. Mindfulness is acceptatiegericht. Dat vergt andere vaardigheden van een leerkracht, veel leerprocessen in het onderwijs zijn veranderingsgericht.
Specifieke trainersvaardigheden zijn bijvoorbeeld:
- Leren luisteren om bij de ervaring van de leerling aan te sluiten.
- Mindfulness vergt geduld. Je oefent jezelf om eigen ongemak of irritatie te verdragen.
- Mindfulness helpt je om het oordeel even uit te stellen.
- Een mindfulnesstrainer belichaamt nieuwsgierigheid, kalmte en vriendelijkheid.
MindfulKids Trainers merken dat als zij deze waarden in hun eigen beoefening onderzoeken dat dit ook doorsijpelt in andere momenten voor de klas. Daarmee worden ook andere aspecten van hun docentschap ‘mindful teaching’.
Mindful school
Het scholenproject MindfulKids is een onderwijs programma dat zich richt op de kinderen in de klas. Veel leerkrachten en docenten hebben de ambitie om van hun werkplek een mindful school te maken. Dan krijgt eerst het team mindfulnessvaardigheden aangereikt voordat de kinderen worden getraind. Hier valt veel voor te zeggen, mindfulness krijgt dan een stevigere basis. Liever worden mindfulnesskwaliteiten eerst voorgeleefd in plaats van dat er les over wordt gegeven.
Mindfulness heeft in het onderwijs te vaak nog de reputatie dat het vooral het zoethoudertje is voor de opgebrande collega. Die tijdens zijn burn-out in een mindfulnesscursus zichzelf weer hervond. Maar kwaliteiten als bewuste aandacht, stilte, mildheid en medemenselijkheid verdienen een oprechte kans in het onderwijs. Voor teams, voor individuele ontwikkelingstrajecten, voor leerlingen en niet alleen om burn-out te voorkomen of bij stress en overbelasting.
Contemplatieve beoefening – mindfulness – verdient beter. Uiteindelijk verwacht ik dat mindfulness geïntegreerd wordt in een onderwijsvisie. Het is dan een onderdeel van de visie op leren en lessen over sociaal emotionele ontwikkeling. Dan geven we geen losse mindfulnesstrainingen meer in de klassen en is het onderdeel van een bredere context waarvan wellicht positieve psychologie, growth mindset, yoga en ontspanningsoefeningen of breinonderwijs onderdeel zullen zijn. Gelukkig zijn er scholen waar deze visie wordt ontwikkeld, da’s mooi hé.
MindfulKids HeartfulKids
Dit oefenboek voor thuis schreef ik voor ouders en kinderen naar aanleiding van mijn ervaringen met de mindfulnesslessen in de klas.
Als oplossing… voor wat?
Mindfulness was een hype die niet voorbij is gegaan. En met goede redenen. Het is een gezond bestrijdingsmiddel voor de nadelige effecten van onze gestresste samenleving. De wereld wordt steeds gekker. Mensen maken zich steeds drukker. Stress werkt aanstekelijk en vaak onbewust geven we stress door aan de mensen om ons heen.
Er zijn nu meer kinderen met stressklachten dan 5 jaar geleden. Burn-out en depressie onder jongeren neemt toe. Hoe kunnen we kinderen en jongeren lesgeven als zij een ander appél op ons doen? Vanuit het onderwijs ontstaat daarom belangstelling voor mindfulnesslessen. Omdat mindfulness volwassenen handvatten geeft om beter met stress om te gaan, willen we ook kinderen deze vaardigheid jong aanleren.
De belangstelling voor mindfulness in het onderwijs neemt nu toe omdat het onderwijssysteem geen goed antwoord heeft op de behoefte van de leerlingen. Maar je zou ook iets kunnen doen aan de overbelasting en werkdruk in het schoolsysteem, of het leerproces zo vormgeven dat het wel aansluit bij de behoefte van de leerlingen.
Het heeft geen zin om aan het kind te sleutelen zonder dat je iets aan de externe omstandigheden verandert. Mindfulness is dan slechts een quick fix die kinderen weer leerbaar maakt. Althans dat hoopt men. Maar zo werkt mindfulness niet. Ik maak me dan ook zorgen over hoe mindfulness in het onderwijs wordt ingezet.
Mindfulness is niet alleen een training die je leert om met stress om te gaan, het reikt dieper. Als niet goed wordt begrepen wat mindfulness is en welke kansen het biedt, is het slechts een oppervlakkige oplossing. Het is MCMindfulness in het onderwijs, dat helpt ook kinderen niet verder. Dat werkt niet, met als gevolg dat mindfulness ook snel weer wordt afgeschreven en dan zijn we terug bij af.
Te druk voor mindfulnesslessen
Voor nu, vandaag de dag, zie ik dat het doel waarmee ik de MindfulKids lessenserie heb ontwikkeld niet aansluit bij de behoefte in de scholen. Dat wil overigens niet zeggen dat het niet werkt.
Het MindfulKids programma is een serie van 12 lessen van een half uur. Kinderen leren niet alleen stille oefeningen, ze leren de theorie over hoe hun aandacht werkt. En ze leren door hun ervaringen te benoemen door met elkaar te delen wat ze allemaal opmerken en herkennen in de stilte.
10 jaar lang heb ik leerkrachten en docenten opgeleid tot trainer zodat zij zelf de mindfulnesslessen kunnen verzorgen in de schoolklassen. Toen MindfulKids van start ging was bovenstaande lessenserie een korte interventie. Maar vandaag de dag is de agenda in de klas zo vol dat er nauwelijks tijd voor vrij kan worden gemaakt. Ik herken dat er vooral behoefte is aan:
- Korte oefeningen die de leerkracht kan inzetten op verschillende momenten van de dag,
- Ontspanningsoefeningen,
- Oefeningen waarbij je je afkeert van de stress en het drukke moment,
- Oefeningen waarbij we de kinderen een mindfulnesservaring geven, zoals een verhaal of visualisatie-oefening.
Dit hierboven is wat anders en meer oppervlakkig dan wat we in de MindfulKids lessen verkennen. Daar leren kinderen veel meer over zichzelf en hoe ze aan kunnen sluiten in het moment. Of de ervaring nu prettig of onprettig is.
Mijn gevoel daarbij is dat er vooral behoefte is aan een quick fix die ervoor zorgt dat de klas en de kinderen weer “normaal worden”, zodat we kunnen voortgaan op de manier waarop we bezig waren.
Een update voor MindfulKids
Als ik MindfulKids een update kon geven, Dan zijn er verschillende dingen die ik in het programma zou willen veranderen:
- Meer aandacht in het programma voor ontspanning en relaxatie,
- Meer uitleg over kalmte en het helende effect van rust,
- Yoga oefeningen worden deel van de lesstof,
- Andere werkvormen, zodat de lessen aansluiten bij het passend onderwijs,
- Extra lessen bijvoorbeeld over: hoe we reageren onder spanning, over emoties en gedachten die met je aan de haal kunnen gaan.
Ik weet niet of ik de lessen van een half uur korter zou willen maken. Daarmee wordt het zo vluchtig.
MindfulKids was voor mij altijd meer een trainersopleiding dan alleen een lessenserie voor kinderen. Want met de juiste trainersvaardigheden kun je zelf blijven groeien, dan reflecteer je door op de beoefening. Dan kun je spel, beweging of muziek integreren in de mindfulnesslessen.
Het blijkt niet makkelijk te zijn om trainers op te leiden. Ik heb geprobeerd het programma over te dragen, dat is helaas niet gelukt. Dat is ook een reden dat het programma stopt.
Yoga en mindfulness voor pubers
Voor docenten in het voortgezet onderwijs was ik opleider voor het Britse Mindfulness in Schools project. Ook daar ben ik nu mee gestopt.
De .b cursus is nu een van de betere mindfulnessprogramma’s voor pubers in de klas. Momenteel wordt deze cursus wetenschappelijk onderzocht. Als straks meer bekend is hoe jongeren baat kunnen hebben bij mindfulness en op welke manier ze het beste over mindfulness leren en beoefenen, zal dit de interventie zijn met de beste credits voor deze doelgroep.
De kracht van het .b programma is dat het put uit de cognitieve variant van de mindfulnesstraining. Dat is de MBCT training die ook in Engeland is ontwikkelt. Deze mindfulnesstraining legt veel nadruk op het herkennen van negatieve gedachten en hoe onze piekerpatronen onder stress sterker worden. Ook pubers piekeren zich suf. Veel stress die zij ervaren komt door een overload aan mentale processen.
De enige kanttekening die ik bij het .b programma wil plaatsen is dat het vooral een training is met mentale oefeningen en cognitieve lessen over interne processen. Ik wil een pleidooi doen om met deze leeftijdsgroep yoga te doen, ik denk dat dat meer effect heeft. Het doen van yoga en relaxatie oefeningen zijn gewoon een onderdeel van de mindfulnesstraining maar helaas geen onderdeel van de .b cursus.
Na yoga kan je een ervaring van diepe ontspanning en heling direct ervaren. Zo’n gevoelde ervaring reikt veel dieper dan lesjes over mindfulness met stilte-oefeningen. In contact zijn met je lichaam, spanning loslaten door ademen, dan diep kunnen ontspannen, dat is precies wat pubers nu missen.
Ik verleg mijn vizier
Er is nog zo veel te doen, nog zo veel te ontwikkelen. Ik ben nu gestopt met het geven van de mindfulnesstrainersopleidingen voor leerkrachten en docenten. Dat heeft meerdere redenen. Een daarvan is dat ik de update die MindfulKids nodig heeft om persoonlijke redenen niet ga maken. Na 10 jaar leiding te hebben gegeven aan de MindfulKids trainersopleiding verschuift mijn vizier naar de acupunctuurstudio.
Daarnaast om verder te kunnen gaan met mijn eigen meditatiebeoefening kan ik niet telkens dezelfde boodschap uitdragen. Niks mis met de mindfulnessboodschap, zoals je hierboven leest, maar ik merk dat ik ook andere verhalen te delen heb. De komende tijd zal ik de lessen die ik uitdraag wat dichter bij me houden.
Boek MindfulKids HeartfulKids
